صاحبان کسب‌وکارهای بزرگ با مفهوم شایسته سالاری در سازمان آشنا هستند و این موضوع یکی از عوامل اثرگذار بر روند موفقیت هر سازمانی است. توجه به اصول شایسته سالاری موجب پیشرفت در تمام زمینه‌ها و همچنین افزایش تعهد و وفاداری کارکنان می‌شود. در نظام شایسته‌سالاری همه افراد حق اظهارنظر دارند و حتی از طرف مدیران تشویق می‌شوند تا ایده‌ها و نظرات خود را بیان کنند. سازمان‌هایی که تلاش می‌کنند همکاری و مشارکت بین کارکنان خود را افزایش دهند باید رویکردی شایسته‌سالارانه در پیش بگیرند.
شایسته سالاری در مدیریت کسب و کارها موجب می‌شود تا کارفرمایان استعدادهای برتر را جذب کرده و در جهت حفظ آن‌ها تلاش کنند. این کار ازیک‌طرف موجب ایجاد انگیزه در کارکنان برای ارتقا شده و از طرف دیگر سازمان می‌تواند به اهداف کوتاه‌مدت و بلندمدت خود دست یابد. در این مقاله از وب‌سایت دکتر علی ناصرحجتی شایسته سالاری در سازمان را بررسی می‌کنیم.
شایسته سالاری چیست؟
شایسته‌سالاری نظامی اجتماعی است که به‌عنوان اصل بنیادین پیشرفت قلمداد شده و مبنای آن استعداد و شایستگی‌های فردی است. در یک نظام شایسته‌سالار افراد در موقعیت‌های مختلف رتبه‌بندی شده و بر اساس عملکرد و شایستگی‌های خود پاداش می‌گیرند. شایسته سالاری در سازمان‌ها اهمیت زیادی دارد و عدم توجه به این امر مهم موجب شکست سازمان در دستیابی به اهداف نهایی خواهد شد. در سازمان‌هایی که اصول شایسته سالاری در آن‌ها رعایت می‌شود کارکنان نه‌تنها از طریق هوشمندی و سختکوشی؛ بلکه با بیان ایده‌ها و نظرات خود تأثیر شگرفی بر تیم و مدیریت می‌گذارند.
در موارد زیادی مشاهده شده است که بیان یک نظر در موقعیت مناسب از طرف یکی از کارکنان موجب پیشرفت‌های زیادی شده است. این روند علاوه بر پیشرفت شرکت موجب افزایش اعتبار آن فرد در سازمان یا تیم می‌شود. همچنین می‌تواند انگیزه‌ای برای سایر افراد باشد تا با سختکوشی و هوشمندی برای پیشرفت خود تلاش کنند.
شایسته سالاری در سازمان موجب می‌شود تا افراد حس کنند در جایگاه واقعی خود قرار دارند. به‌عبارت‌دیگر در یک نظام شایسته‌سالار افراد بر اساس شایستگی، تخصص، مهارت و تجربه در جایگاه مناسب قرار می‌گیرند. این روند موجب افزایش عملکرد افراد و سازمان و بکارگیری تکنیک‌های بهبود کسب و کار می‌شود.
مراحل دستیابی به شایسته سالاری
اجرای اصول شایسته سالاری در سازمان‌ها نقش مهمی در کسب مزیت رقابتی دارد. در ادامه مهم‌ترین مراحل دستیابی به شایسته‌سالاری در سازمان‌ها را بررسی می‌کنیم.
1. شایسته خواهی
در نظام شایسته سالاری در سازمان، اولین اصل شایسته‌خواهی است. در چنین فرهنگی عدم استفاده از افراد شایسته و واجد صلاحیت در مشاغل تخلف محسوب می‌شود. مدیرانی که تحت‌تأثیر روابط خویشاوندی یا ملاحظات سیاسی رفتار کنند و افراد شایسته را در جایگاه مناسب خود قرار ندهند ضدارزش‌های سازمان رفتار کرده‌اند و نمی‌توانند به اهداف اصلی سازمان برای موفقیت دست یابند.
2. مراحل شایسته سالاری در سازمان، شایسته یابی
دومین مرحله از شایسته سالاری در مدیریت کسب و کارها شایسته‌یابی است. این مرحله نیز یکی دیگر از بخش‌های مهم در جذب نیروی انسانی موردنیاز کسب‌وکار محسوب می‌شود. برای جستجوی افراد شایسته مدیران بخش منابع انسانی با کمک روش‌های جستجو و اطلاع‌رسانی می‌توانند افرادی شایسته را برای سازمان انتخاب کنند.
3. شایسته گزینی
سومین مرحله از شایسته سالاری در سازمان شایسته‌گزینی است. انتخاب بهترین و تواناترین افراد از بین متقاضیان شایسته‌گزینی نام دارد. توجه به این مرحله موجب می‌شود تا تعریف مشخصی از معیارهای شایستگی سازمان مطرح شود و انتظارات سازمان شفاف‌سازی شوند. درنتیجه افراد بر اساس روش‌های گزینشی صحیح انتخاب می‌شوند.
4. شایسته سالاری در سازمان؛ شایسته گماری
حفظ تناسب بین شغل و شاغل شایسته‌گماری نام دارد. در این بخش توجه به اصول شایسته سالاری موجب می‌شود تا افراد در مشاغل و مناصبی قرار گیرند که توانایی کامل در آن دارند. در روند شایسته‌گماری ویژگی‌های شخصیتی افراد نیز موردتوجه قرار می‌گیرد.
5. شایسته پروری
باتوجه‌به رقابت شدیدی که امروزه در کسب‌وکارهای مختلف وجود دارد تنها سازمان‌ها، شرکت‌ها و کسب‌وکارهایی در رقابت پیروز هستند که افراد خود را به طور مداوم آموزش دهند. براین‌اساس یکی از اصول شایسته سالاری در سازمان‌ها می‌گوید که محیط کار فقط برای کارکردن نیست و اعضای سازمان باید ازطریق یادگیری و کسب تجارب مختلف عملکرد خود را به طور مستمر بهبود بخشند.
6. شایسته سالاری
با طی‌کردن مراحل قبلی به آخرین مرحله یعنی شایسته‌سالاری می‌رسیم. در این مرحله سازمان باید تمامی نیازهای کارکنان خود را بر اساس موقعیت و جایگاه آن‌ها تأمین کند. افزایش وابستگی کارکنان به سازمان به روش‌های مختلف موجب افزایش وفاداری آن‌ها شده و سازمان‌های رقیب نمی‌توانند به کارکنان شما نفوذ کنند. درنتیجه کارکنانی ماهر و شایسته دارید که نقش مهمی در پیشرفت و تعالی سازمان دارند.
مزایای شایسته سالاری در سازمان
در فرهنگ شایسته سالاری در سازمان کارکنان به دلیل سختکوشی، هوشمندی و ایده‌های جالب خود موردتوجه، احترام و پاداش قرار می‌گیرند. درنتیجه در موقعیت‌های مختلف مسئولیت‌های مهم‌تری به آن‌ها واگذار می‌شود. این امر بر ارتقای شغلی و مالی کارکنان شایسته تأثیر مستقیمی دارد. یک نظام شایسته‌سالار همیشه در جهت ارتقای افراد، آموزش و تقویت توانایی‌های آن‌ها تلاش می‌کند. مهم‌ترین مزایای شایسته سالاری در مدیریت کسب و کارها عبارت‌اند از:
- افزایش خلاقیت و نوآوری
- ارتقای اعتماد و وفاداری سازمانی
- ایجاد انگیزه برای دستیابی به موفقیت تیمی
- افزایش حس عدالت سازمانی
- تقویت حس مشارکت و فعالیت تیمی
- افزایش اعتمادبه‌نفس و عزت‌نفس کارکنان
- ایجاد انگیزه در کارکنان برای ارتقای فردی
- ایجاد یک فضای رقابتی سالم به‌دور از تشنج
در نظام قانونمند شایسته سالاری در سازمان از جریان آزاد ایده‌ها حمایت و ایده‌ها تقویت می‌شود و افراد در تلاش برای دستیابی به جایگاه برتر به‌طور مستمر دانش و مهارت خود را در حوزه تخصصی‌شان افزایش می‌دهند. با تبادل آزادانه ایده‌ها و نظرات، استعدادها و خلاقیت‌های فردی شناسایی شده و افراد در جایگاه مناسب و متناسب با استعداد خود قرار می‌گیرند.
افزایش اعتبار سازمان از دیگر مزایای شایسته سالاری در سازمان است. با پیروی از اصول شایسته سالاری، اعتبار سازمان در جامعه افزایش می‌یابد که بر نتیجه نهایی کار یعنی استراتژی بازاریابی اثربخش و کسب سهم بیشتر از بازار هدف تأثیر مستقیم دارد.
مهم ترین معیارها و اصول شایسته سالاری
شایسته سالاری در سازمان معیارها و اصول مختلفی دارد و باید ابعاد مختلف آن درنظر گرفته شود. در ادامه مهم‌ترین اصول شایسته سالاری را بررسی می‌کنیم.
1. شایسته سالاری در سازمان؛ عدالت سازمانی و اجتماعی
تنها زمانی می‌توان به برقراری عدالت سازمانی و اجتماعی امیدوار بود که تمامی کارکنان تنها بر مبنای توانایی، مهارت، استعداد، عملکرد و پتانسیل فردی ارزیابی شده و بر این اساس در جایگاه شایسته خود منصوب شوند.
همچنین رعایت عدالت در عملکرد، تصمیم‌گیری، برخورد با کارکنان، توجه به برابری در فرصت‌ها و سیاست‌های شغلی، دسترسی به منابع از دیگر موارد عدالت سازمانی و اجتماعی است. علاوه بر این انصاف در ارزیابی عملکرد نیز از دیگر موارد شایسته سالاری در مدیریت کسب و کارها است.
2. قانون گرایی
یکی دیگر از اصول شایسته سالاری در سازمان قانون‌گرایی است که نقش مهمی در تعیین و شفاف‌سازی حقوق و پاداش افراد دارد. بر این اساس ارزش حقوق افراد بر مبنای تلاش، مهارت، عملکرد و نتایج نهایی است که موجب می‌شود سازمان به اهداف نهایی خود دست یابد.
3. مشارکت تمام کارکنان در تصمیم‌گیری
دخیل کردن تمام کارکنان در تصمیم‌گیری و تشویق آن‌ها برای بیان نظرات از دیگر اصول شایسته سالاری در سازمان است که علاوه بر ارتقای شایستگی افراد می‌تواند روحیه مشارکت آن‌ها را نیز افزایش دهد. این عامل در ایجاد فرصت‌های مشارکت، تحقق انتقادهای سازنده و مفید، توسعه مهارت‌های شایستگی، شفافیت در اطلاع‌رسانی و افزایش فرهنگ مشارکت دارد.
4. افزایش روحیه مدیران برای نظارت و پاسخگویی
در فرهنگ شایسته سالاری در سازمان مدیران همواره عملکرد کارکنان خود را ارزیابی می‌کنند تا اطمینان یابند آن‌ها بر اساس مهارت و توانایی خود در جایگاه فعلی قرار دارند و پاداش دریافت می‌کنند. توانایی مدیران در انواع سطوح مدیریتی برای نظارت و پاسخگویی از دیگر ضروریات و اصول شایسته سالاری است.
شایسته سالاری در مدیریت کسب و کارها موجب می‌شود تا ارزیابی کارکنان توسط مدیران بر اساس انطباق عملکرد با اهداف سازمان، اعتبارپذیری در انتخاب، رعایت معیارهای شایسته‌سالاری و فراهم‌سازی فرصت‌های برابر برای رشد و پیشرفت باشد. مدیران با داشتن روحیه بالا برای نظارت و پاسخگویی، موجب افزایش انگیزه کارکنان و پیشرفت فردی آن‌ها شده و درنهایت موجب پیشرفت کل مجموعه می‌شود. درنتیجه فرایندهای تصمیم‌گیری مدیریتی نیز شفاف و کارآمد خواهد شد.
5. تساوی تمام افراد در برابر قانون
سازمان‌هایی که می‌خواهند بر اساس سیستم شایسته سالاری در سازمان حرکت کنند باید اصل برابری تمام کارکنان را در برابر قانون رعایت کنند. در چنین سیستمی هرگونه تبعیض و تعصب بر اساس نژاد، جنسیت، اعتقادات مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و شخصیتی مردود است و نباید در تصمیم‌گیری بر اساس شایستگی تأثیر بگذارد. تمام تصمیم‌ها درمورد ارتقای شغلی، استخدام، پاداش و ارزیابی باید بر اساس شایستگی‌های فردی بوده و معیارها کاملاً شفاف و منصفانه باشند.
خصوصیات فرهنگ شایسته سالاری در سازمان
در یک سازمان شایسته‌سالار افراد بدون توجه به جنس، نژاد، طبقه اجتماعی، مذهب و… با سختکوشی و بر اساس استعداد و مهارت‌های خود ارتقا و پاداش می‌گیرند. در چنین نظامی فرصت‌های برابر یک حقیقت است و تا حد ممکن موانع موفقیت حذف می‌شوند. در فرهنگ شایسته‌سالار پارتی، نسبت‌های فامیلی، ملاحظات اجتماعی و سیاسی مطرح نیست. مهم‌ترین ویژگی‌های فرهنگ شایسته‌سالاری در سازمان عبارت‌اند از:
- عدالت اجتماعی، سازمانی و قانون‌گرایی
- طبقه‌بندی افراد بر اساس میزان تلاش، مهارت و عملکرد
- تساوی در برابر قانون و اجرای قوانین به‌جای روابط
- پایبندی مدیران و کارکنان به تمام تعهدات متقابل
- آغاز اصلاحات و تحول‌های بنیادی در سازمان
- اعطای پاداش و ارتقای بر اساس موفقیت در عملکرد و تلاش
- حذف تملق، چاپلوسی و ستایش بی‌مورد برای ارتقا
- دستیابی به اهداف ارتباطات یکپارچه بازاریابی
برای اجرای فرهنگ شایسته سالاری در سازمان باید آن را از ابعاد مختلف موردتوجه قرار دهیم. عدم پیروی از اصول شایسته سالاری به دلایل زیر است:
- عدم وجود چهارچوب‌های قانونی
- حکومت رابطه به‌جای ضابطه
- عدم وجود نظام اداری مناسب
- وجود سبک قبیله‌ای و روابط شخصی برای استخدام افراد
معایب شایسته سالاری
شایسته سالاری در سازمان با وجود تمام اثرات مثبتی که دارد می‌تواند معایبی نیز داشته باشد. سازمان‌هایی که بر اساس اصول شایسته سالاری حرکت می‌کنند تلاش می‌کنند فرصت‌ها، امکانات و عدالت را بر اساس عملکرد کارکنان به‌صورت عادلانه تقسیم کنند؛ ولی تحقیقات نشان داده که این روند ممکن است به ضرر برخی افراد باشد؛ به‌عنوان‌مثال ممکن است مردان در مقابل زنان شایسته جبهه گرفته یا حتی حقوق زنان را ضایع کنند. افزایش تنش بین افراد به دلیل رقابت در دستیابی به جایگاه بهتر از دیگر معایب شایسته سالاری در مدیریت کسب و کارها است. به همین دلیل لازم است با مدیریت بهینه، نظارت و ارزیابی دقیق، پیامدهای منفی شایسته‌سالاری تا حد ممکن کاهش یابد.
عوامل محدودکننده اجرای شایسته سالاری در سازمان
در پیاده‌سازی اصول شایسته سالاری سازمانی عواملی وجود دارد که می‌تواند این روند را با محدودیت روبه‌رو کند. می‌توان این موانع را در دو گروه عوامل درون‌سازمانی و عوامل برون‌سازمانی تقسیم‌بندی کرد. در ادامه این عوامل را بررسی می‌کنیم.
1. عوامل درون سازمانی
عوامل درون‌سازمانی به کارکردهای سیستم مدیریت منابع انسانی، ساختارهای مدیریتی، فرهنگ سازمانی، استراتژی و تکنولوژی سازمانی مربوط می‌شود. عدم وجود استراتژی‌های مؤثر منابع انسانی، همسو نبودن استراتژی‌های منابع انسانی با اهداف و استراتژی‌های سازمان و عدم تدوین استراتژی‌های مؤثر از موانع پیاده‌سازی شایسته سالاری در سازمان است.
همچنین در ساختارهای مدیریتی عدم وجود روش‌های تصمیم‌گیری به شیوه علمی و قانونمند و عدم بهره‌مندی از شیوه‌های رهبری مشارکتی از دیگر موانع درون‌سازمانی هستند. فقدان ساز‌وکارهای مشخص و عادلانه برای جذب و استخدام نیروی کار، عدم تناسب پاداش‌ها و سایر مزایای شغلی متناسب با شایستگی افراد و ناتوانی در اجرای برنامه‌ها و طرح‌های مدیریت استعدادها نیز نقش مهمی در شکست شایسته سالاری در مدیریت کسب و کارها دارد.
2. عوامل برون سازمانی
دسته دیگر از موانع موفقیت در مسیر اجرای شایسته سالاری در سازمان عوامل برون‌سازمانی هستند. این موانع شامل موانع فرهنگی اجتماعی، اقتصادی و سیاسی قانونی هستند. عوامل فرهنگی اجتماعی شامل عدم ارزش‌گذاری برای تلاش و سختکوشی افراد، عدم توجه به رعایت عدالت در جامعه و فقدان یک نظام آموزشی برای پرورش افراد شایسته در جامعه است.
همچنین پایبند نبودن به اصول شایسته سالاری در قوانین استخدامی و نقش افراد صاحب‌نفوذ در انتصاب‌ها موانع دیگری برای اجرای شایسته سالاری در جامعه هستند. در مورد عوامل اقتصادی نیز باید گفت که کسب ثروت و قدرت اقتصادی از راه‌های غیرقانونی، بی‌توجهی به کارایی و بهره‌وری اقتصادی و عدم تناسب سطح درآمد افراد با میزان شایستگی آن‌ها از دیگر موانع برون‌سازمانی در اجرای نظام شایسته سالاری در سازمان است.
جمع‌بندی
پایبندی به اصول شایسته سالاری و پیروی از آن‌ها برای قرارگیری افراد بر مبنای مهارت و شایستگی نقش مهمی در پیشرفت سازمان و دستیابی به اهداف نهایی آن دارد. منظور از شایسته سالاری در سازمان فرایندی است که در آن کارکنان و منابع انسانی بر مبنای شایستگی، مهارت، سختکوشی و عملکرد خود در جایگاه شغلی مناسب قرار گرفته و از مزایای مناسب برخوردار می‌شوند.
در فرهنگ شایسته سالاری در مدیریت کسب و کارها تمرکز مدیران بر شناسایی افراد مستعد و سخت‌کوش، پاداش و ارتقا بر مبنای شایستگی‌های شغلی و دستاوردهای فردی است. پیاده‌سازی فرهنگ شایسته‌سالاری نیازمند آموزش‌های اصولی و مستمر است که برای بهره‌گیری از آن‌ها می‌توان از مشاوران و متخصصان حرفه‌ای در این زمینه کمک گرفت.
دکتر علی ناصرحجتی از مشاوران حرفه‌ای و مدیران موفقی است که در طول 17 سال فعالیت حرفه‌ای در زمینه مارکتینگ، عارضه یابی و آموزش‌های سازمانی مسیر موفقیت را برای بسیاری از کسب‌وکارها هموار کرده‌اند. سوابق تحصیلی، علمی و حرفه‌ای دکتر ناصرحجتی دلیل محکمی بر این مدعاست. برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره به صفحه تماس با من مراجعه کنید.
