چرخه عمر محصول از زمانی آغاز میشود که یک محصول به مصرفکنندگان معرفی میشود و زمانی به پایان میرسد که از قفسههای فروشگاهها حذف شود.
چرخه عمر محصول چیست؟
چرخه عمر محصول (Product life cycle) یک مفهوم بازاریابی است که مراحلی را که یک محصول از زمان معرفی به بازار تا افول نهایی طی میکند را توصیف میکند. این به کسب و کارها کمک میکند تا مراحل مختلف زندگی یک محصول از جمله توسعه، رشد، بلوغ و افول را درک و مدیریت کنند.
مدیران و متخصصان بازاریابی از این مفهوم به عنوان فاکتوری در تصمیمگیریهای خود دربارهی افزایش تبلیغات، کاهش قیمت، گسترش محصول به بازارهای جدید و یا طراحی مجدد بستهبندی محصول استفاده میکنند. همچنین، به فرآیند برنامهریزی و تدوین استراتژی برای پشتیبانی و نگهداری مداوم از یک محصول، مدیریت چرخه عمر محصول میگویند.
مراحل چرخه عمر محصول
محصولات مانند انسانها دارای چرخهی عمر هستند. طراحی یک محصول معمولاً با ایده آغاز میشود. با توجه به تجارت مدرن، تا زمانی که آن محصول، مورد تحقیق و توسعه (R&D) قرار نگرفته باشد و پتانسیلهای سودآوری در آن دیده نشده باشند، طراحی یا معرفی نخواهد شد.
در صورتی که این مراحل را با موفقیت پشت سر گذرانده باشند، آن محصول وارد چرخهی تولید، بازاریابی و عرضه خواهد شد. همانطور که گفته شد، چرخهی عمر محصول دارای 4 مرحلهی معرفی، رشد، بلوغ و زوال است که به بررسی این 4 مرحله میپردازیم:
1- مرحله معرفی (Development stage)
آوردن یک محصول جدید به بازار مملو از ناشناختهها، عدم قطعیتها و خطرات اغلب ناشناخته است. به طور کلی، تقاضا باید در مرحله توسعه اولیه بازار محصول “ایجاد” شود. اینکه چقدر طول میکشد بستگی به پیچیدگی محصول، درجه جدید بودن آن، تناسب آن با نیازهای مصرف کننده و وجود جایگزینهای رقابتی از هر شکلی دارد.
در حالی که بارها نشان داده شده است که توسعه مناسب محصول جدید مشتریمدار یکی از شرایط اولیه فروش و رشد سود است، آنچه به طور قطعیتر دیده شده است هزینههای سرسامآور و تلفات مکرر مرتبط با عرضهی محصولات جدید است.
2- مرحله رشد (Growth stage)
ویژگی معمول یک محصول جدید موفق، افزایش تدریجی منحنی فروش آن در مرحلهی توسعه بازار است. در نقطهای از این افزایش، افزایش قابل توجهی در تقاضای مصرفکننده رخ میدهد و فروش افزایش مییابد که به آن مرحله رشد بازار می گویند.
در این مرحله، رقبای بالقوهای که تحولات مرحله 1 را مشاهده کردهاند، وارد میدان رقابت میشوند. این مرحله با افزایش تقاضا، افزایش تولید، گسترش میزان در دسترس بودن، شناخته میشود.

3- مرحله بلوغ (Puberty stage)
این مرحلهی جدید مرحله بلوغ بازار است. اولین نشانهی ظهور آن شواهدی از اشباع بازار است. این بدان معناست که اکثر شرکتهای مصرفکننده یا خانوارهایی که بالقوه فروش از محصول یا خدمات استفاده میکنند.
در این مرحله فروش به اندازهی جمعیت رشد میکند و رقابت قیمت شدید میشود. تلاشهای رقابتی زیادی برای دستیابی و حفظ اولویت که شامل ایجاد تمایزات دقیقتر در محصول، خدمات مشتری، شیوههای تبلیغاتی و ادعاهای مطرح شده برای محصول است، صورت میگیرد.
به طور معمول، مرحله بلوغ بازار، تولیدکننده را مجبور میکند تا روی نگهداشتن مراکز توزیع، حفظ فضای قفسهاش، و در نهایت تلاش برای تضمین توزیع فشردهتر تمرکز کند.
این مرحله، سودآورترین مرحلهی چرخه عمر محصول است. در مرحله بلوغ هزینههای تولید و بازاریابی کاهش مییابد.
4- مرحله افول (Decline stage)
مرحله افول زمانی است که شرکتهای دیگر شروع به کپیبرداری از یک محصول موفق نمایند، رقابت شدیدی به وجود میآید. در صورتی که پیشرفت هایی به آن محصول افزوده شوند یا آنکه رقبا، قیمتهای پایین تری تعیین نمایند ممکن است که آن محصول، سهم بازار خود را از دست بدهد و شروع به زوال نماید.
بنابراین؛ زمانی که بلوغ بازار کاهش مییابد و در نتیجه به پایان میرسد، محصول وارد مرحله چهارم یعنی کاهش بازار میشود. در تمام موارد بلوغ و افول صنعت متحول میشود. تعداد کمی از شرکتها قادر به تحمل طوفان رقابتی هستند. با کاهش تقاضا، ظرفیت مازادی که قبلاً در طول دورهی بلوغ آشکار شده بود، اکنون بومی میشود.
در نهایت محصولات جدیدتر، محصولات قدیمیتر را از بازار خارج میکنند و جایگزین آنها میشوند. معمولاً کسب و کارها به دنبال این هستند که با رشد محصول، تلاشهای بازاریابی خود را کاهش دهند. دلیل این موضوع، کاهش هزینههای بازاریابی است.
بنابراین، زمانی که میزان تقاضای محصول کاهش یابد، ممکن است که بهطور کامل از بازار خارج شود.
ملاحظات ویژه
شرکتهایی که کنترل مناسبی بر هر 4 مرحلهی چرخه عمر محصول دارند، میتوانند به موفقیت و سودآوری حداکثری دست یابند؛ اما آن دسته از شرکتهایی که نتوانند اینکار را انجام دهند، با افزایش هزینههای بازاریابی و تولید محصول مواجه خواهند شد، این موضوع در نهایت موجب میشود تا زمان ماندگاری محصولاتشان محدود شود.
پروفسور تئودور لویت، استاد بازاریابی در سال 1965 در یادداشتی برای مجله هاروارد بیزینس ریویو نوشت: “معمولا مبتکران، ضرر کردن را بیشتر از بقیه تجربه میکنند؛ چرا که شکست خوردن محصولات، اکثراً در مرحلهی ابتدایی (معرفی محصول) درست بعد از سرمایهگذاری و صرف یک زمان قابل توجه برای تحقیق، توسعه و تولید رخ میدهد.
این موضوع باعث شده تا اکثر شرکتها از امتحان کردن ایدههای جدیدخودداری نمایند. و به جای پیشرو و مبتکر بودن صبر میکنند تا شخص دیگری موفق شود و سپس موفقیت او را شبیهسازی و کپیبرداری کنند.”
خط پایان
بهطور کلی، تقریباً هر محصول فروخته شده در چرخهی عمر محصول قرار میگیرد. این چرخه معرفی بازار، رشد، بلوغ و افول ممکن است از محصولی به محصول دیگر یا صنعتی به صنعت دیگر متفاوت باشد. با این حال، این چرخه به یک شرکت اطلاع میدهد که چگونه از منابع خود به بهترین شکل استفاده کند، چشمانداز آینده محصول آنها چیست و چگونه برنامهریزی استراتژیک برای ارائهی محصولات جدید به بازار داشته باشد.
بدون دیدگاه