مدل تجزیه و تحلیل یک ابزار استراتژیک است که برای ارائه یک نمای کلی بهعنوان یک تکنیک تجزیه و تحلیل تجاری دقیق طراحی شده است. نیروهای رقابتی پورتر برای تحلیل تأثیر جهانی و عمیقی بر تدوین استراتژی شرکت دارد. تاثیر نیروهای رقابتی پورتر بر کسب و کار تحلیل موثر محیط رقابتی مشتری است و دامنه کاربرد آن از صنایع تولیدی اولیه به‌تدریج تقریبا تمام صنایع مانند خدمات مالی، فناوری پیشرفته و غیره را پوشش می‌دهد.
در این مقاله از وب‌سایت دکتر علی ناصرحجتی به بررسی مدل تجزیه و تحلیل و نیروهای رقابتی پورتر برای تحلیل می‌پردازیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
مدل تجزیه و تحلیل
مدل تجزیه و تحلیل نیروهای پنج پورتر برای اولین بار توسط مایکل ای پورتر، استاد دانشکده بازرگانی هاروارد در مجله بازرگانی هاروارد در سال 1979 منتشر شد. انتشار این مقاله به طور تاریخی درک استراتژی را در بین شرکت‌ها، سازمان‌ها و حتی کشورها تغییر داده است. این مقاله یکی از ده مقاله تاثیرگذار مجله هاروارد بیزینس ریویو از زمان آغاز به کار آن نامگذاری شد. نیروهای رقابتی پورتر برای تحلیل می‌تواند به شرکت‌ها کمک کند که جذابیت صنعت را ارزیابی کنند، دریابند که چگونه روندها بر رقابت صنعت تأثیر می‌گذارند، یک شرکت در کدام صنایع باید رقابت کند و چگونه شرکت‌ها می‌توانند خود را برای موفقیت در موقعیت قرار دهند. این به بررسی نقاط قوت یک موقعیت بازار، بر اساس پنج نیروی کلیدی کمک می‌کند.
محصول مکمل بخشی است که به مدل تجزیه و تحلیل شش نیرو در مقایسه با مدل پنج نیرو اضافه شده است. زمانی دو محصول مکمل یکدیگر هستند که یک محصول یا خدمات، یک عملکرد مکمل را ارائه دهد. آنها معمولا به طور همزمان به کاربر خدمات می‌دهند؛ بنابراین بهعنوان نیروی ششم مدل پورتر شناخته می‌شوند.
نیروهای رقابتی پورتر برای تحلیل
نیروهای رقابتی پورتر برای تحلیل عبارت‌اند از: قدرت تامین‌کنندگان، قدرت خریدار، رقبای مختلف موجود، تهدید یک شرکت جدید در بازار، تهدید محصولات جایگزین و نیروهای محصول مکمل.
ایده اصلی مدل تجزیه و تحلیل پورتر این است که کلید کسب مزیت رقابتی یک شرکت در سودآوری (جذب صنعت) صنعتی که شرکت در آن قرار دارد و موقعیت رقابتی نسبی شرکت در صنعت نهفته است. بنابراین وظیفه اصلی مدیریت استراتژیک، انتخاب صنایع بالقوه بسیار سودآور با تجزیه و تحلیل شش عامل از جمله تامین‌کنندگان، خریداران، رقبای فعلی، محصولات جایگزین و شرکت‌های بالقوه و محصولات مکمل است. پس از انتخاب صنایع، بنگاه‌ها باید بر اساس قدرت خود و مقایسه نیروهای شش‌گانه، یکی از سه استراتژی مانند کاهش هزینه، کاهش تولید یا تمرکز را بهعنوان استراتژی رقابتی خود انتخاب کنند.
مدل تجزیه و تحلیل پورتر تعداد زیادی از عوامل مختلف را در یک مدل ساده برای تجزیه و تحلیل چشم انداز رقابتی اساسی یک صنعت گرد هم می‌آورد. نیروهای رقابتی پورتر برای تحلیل شامل 6 منبع اصلی رقابت هستند که عبارت‌اند از:
- قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان
- قدرت چانه‌زنی خریداران
- تهدیدات ورودی‌های جدید
- تهدیدات جایگزین
- رقابت رقبای موجود در صنعت
- محصولات مکمل
در ادامه به هر یک از نیروهای رقابتی پورتر برای تحلیل به اختصار خواهیم پرداخت. اینکه چگونه با محصول رقابت کنیم و جایگاهی در بازار به دست آوریم؟
1. قدرت چانه‌زنی تامین‌کنندگان
در مدل تجزیه و تحلیل پورتر هنگامی که عناصر ورودی ارائه شده توسط تامین‌کننده، بخش بزرگی از هزینه کل محصول را برای خریدار تشکیل می‌دهند، قدرت چانه‌زنی بالقوه تامین‌کننده به‌شدت افزایش می‌یابد. به‌طورکلی تامین‌کنندگانی که شرایط زیر را دارند، قدرت چانه‌زنی قوی‌تری خواهند داشت. صنعت سمت عرضه برای برخی از شرکت‌هایی است که موقعیت نسبتا ثابتی در بازار دارند و گرفتار رقابت شدید نیستند. همچنین محصولات سمت عرضه دارای ویژگی‌های خاصی هستند، تبدیل خریداران به‌سختی انجام می شود، یا هزینه‌های تبدیل بسیار زیاد است. تامین‌کننده یکپارچه‌سازی رو به جلو را تسهیل می‌کند یا در غیر این صورت هزینه اضافی را به فرآیند تولید تحمیل می‌کند.
2. قدرت چانه‌زنی خریداران
در مدل تجزیه و تحلیل پورتر خریداران عمدتا از طریق توانایی آنها در کاهش قیمت‌ها و الزامات برای ارائه کیفیت بالاتر محصول یا خدمات، بر سودآوری شرکت‌های موجود در صنعت تأثیر می‌گذارند. به‌طورکلی خریدارانی که شرایط زیر را دارند، قدرت چانه‌زنی قوی دارند:
- تعداد کل خریداران کم است و هر خریدار مقدار زیادی خرید می‌کند و درصد زیادی از فروش فروشنده را به خود اختصاص می‌دهد.
- صنعت فروشنده متشکل از تعداد زیادی شرکت نسبتا کوچک است.
- خریدار یک محصول استاندارد را خریداری می‌کند و خرید همزمان محصول از چندین فروشنده از نظر اقتصادی امکان‌پذیر است.
- تامین‌کنندگان ادغام روبه‌جلو را تسهیل می‌کنند؛ درحالی‌که خریداران برای ترکیب یا ادغام به عقب مشکل دارند.
3. تهدیدهای تازه واردان
تازه واردان در مدل تجزیه و تحلیل پورتر ضمن آوردن ظرفیت تولید جدید و منابع جدید به صنعت، امیدوارند جایگاهی را در بازاری که قبلا توسط شرکت‌های موجود تقسیم شده است، به دست آورند. این ممکن است باعث رقابت با شرکت‌های موجود در مواد اولیه و سهم بازار و در نتیجه صنعت موجود شود. سطح سود شرکت کاهش می‌یابد و حتی بقای خود را تهدید می‌کند.
شدت تهدیدات ورود رقابتی به دو عامل بستگی دارد: اندازه موانع برای ورود به حوزه‌های جدید و پاسخ مورد انتظار کسب‌وکارهای موجود به شرکت‌کنندگان.
موانع ورود عمدتا شامل عوامل زیر است:
اقتصاد مقیاس
با گسترش مقیاس کسب‌وکار، ویژگی‌های صنعتی کاهش هزینه‌های محصول واحد، هر چه کمترین مقیاس مؤثر صنعت بالاتر باشد، موانع ورود بیشتر می‌شود.
درجه تمایز
تمایز به هدف‌گذاری منحصربه‌فرد محصولات و خدمات برای نیازهای مشتری اشاره دارد. هر چه این اختلاف بیشتر باشد، مانع ورود بیشتر است.
هزینه تبدیل
هزینه تبدیل یک مشتری یا خریدار به هزینه اضافی اشاره دارد که مشتری باید برای تغییر تامین‌کننده بپردازد.
موانع فنی
شامل فناوری ثبت شده، فناوری اختصاصی و منحنی یادگیری است.
کنترل کانال‌های فروش
کانال‌های توزیع خودساخته، مشارکت‌های خوب و شهرت، برندها و غیره.
سیاست و قانون
سیاست‌های ملی از صنایع خاصی مانند صنعت مالی محافظت می‌کند.
4. تهدیدات جانشینان
مدل تجزیه و تحلیل پورتر بیان می‌کند که دو شرکت در صنایع مختلف ممکن است محصولات رقیب تولید کنند؛ زیرا محصولاتی که تولید می‌کنند، محصولات جایگزین هستند. افزایش قیمت فروش و سودآوری محصولات موجود به دلیل وجود جایگزین‌هایی که به‌راحتی توسط کاربران قابل پذیرش باشد، محدود می‌شود. به دلیل نفوذ گزینه‌های جایگزین، شرکت‌های موجود باید کیفیت محصول را بهبود بخشند یا هزینه‌ها را کاهش دهند. شدت رقابت از سوی تولیدکنندگان محصولات جایگزین تحت تأثیر هزینه تبدیل خریداران محصول است.
5. رقابت بین رقبای موجود در صنعت
طبق مدل تجزیه و تحلیل پورتر شرکت‌ها در بیشتر صنایع با منافع یکدیگر ارتباط نزدیک دارند. بهعنوان بخشی از استراتژی کلی آنها، هدف آنها این است که شرکت‌های خود را رقابتی‌تر از رقبای خود کنند. درگیری‌ها و تقابل‌هایی وجود دارد که اغلب در قیمت‌ها، تبلیغات، معرفی محصول و خدمات پس از فروش آشکار می‌شود. در این میان تأثیر هدف‌گذاری در بازار بر بهبود ارتباطات بازاریابی و افزایش تفاوت رقابتی غیر قابل چشم‌پوشی است.
6. محصول مکمل
محصول مکمل ششمین بخش از مدل تجزیه و تحلیل پورتر است که به مدل تجزیه و تحلیل شش نیروی پورتر در مقایسه با مدل پنج نیرو اضافه شده است. زمانی که دو محصول مکمل یکدیگر باشند، یک عملکرد مکمل را ارائه می‌دهند. آنها معمولا به طور همزمان به کاربر خدمات ارائه می‌دهند و به‌همین علت بهعنوان نیروی ششم مدل پورتر عنوان می‌شوند.
تاثیر نیروهای رقابتی پورتر بر کسب و کار
بر اساس نیروهای رقابتی پورتر برای تحلیل میزان تطابق منابع آن با صنعت مورد بررسی قرار می‌گیرد. در شرایط تشدید رقابت در بازار، هر بنگاه اقتصادی در ورود به مناطق ناآشنا دارای خطرات خاصی است. برای استفاده از این فرصت‌ها، شرکت‌ها باید قابلیت‌ها و مزایای اصلی خود را در نظر بگیرند. مدل تجزیه و تحلیل پورتر، روندهای بازار و میزان انعطاف‌پذیری استراتژیک را بررسی می‌کند. هیچ بازار تغییر ناپذیری وجود ندارد و هیچ استراتژی یک بار برای همیشه وجود ندارد. تدوین استراتژی یک فرآیند پویا از بازخورد ثابت و تعدیل مداوم است و حفظ درجه خاصی از انعطاف استراتژیک ضروری است.
حتی اگر یک استراتژی خوب وجود داشته باشد، به قابلیت فرود استراتژیک خوب نیاز دارد. نقش افراد در بنگاه‌های فعلی روزبه‌روز اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. الهام بخشیدن به افراد به مهم‌ترین عامل در توسعه پایدار شرکت‌ها تبدیل شده است. همچنین نحوه طراحی مجموعه‌ای از سیستم مکانیزم انگیزشی موثر و متنوع برای کارکنان در سطوح مختلف اهمیت ویژه‌ای دارد.
جمع‌بندی
مدل تجزیه و تحلیل پورتر ابزارهایی را برای تجزیه و تحلیل عمیق صنعت شرکت فراهم می‌کند و به شرکت‌ها کمک می‌کند تا محیط رقابتی را درک کنند. نیروهای رقابتی پورتر برای تحلیل استراتژی‌ای را تدوین می‌کنند که برای موقعیت رقابتی شرکت مفید باشد. تاثیر نیروهای رقابتی پورتر بر کسب و کار این است که به شرکت‌ها کمک کند که جذابیت صنعت را ارزیابی کنند و دریابند که چگونه روندها بر رقابت صنعت تأثیرگذار هستند. اینکه یک شرکت در کدام صنایع باید رقابت کند و چگونه شرکت‌ها می‌توانند خود را برای موفقیت در موقعیت مطلوب قرار دهند.
دکتر علی ناصرحجتی از مشهورترین و موفق‌ترین مشاوران حوزه کسب‌وکار، دیجیتال مارکتینگ و دیجیتال برندینگ است. در این وب‌سایت می‌توانید از انواع خدمات نظیر مشاوره مدیریت، مشاوره مارکتینگ و دیجیتال مارکتینگ، مشاوره برندینگ و دیجیتال برندینگ، مشاوره عارضه‌یابی و آموزش سازمانی بهره ببرید. جهت کسب اطلاعات تکمیلی درباره نحوه رزرو وقت مشاوره به صفحه تماس با من مراجعه کنید.
سوالات متداول
قدرت تامین‌کنندگان، قدرت خریدار، رقبای مختلف موجود، تهدید یک شرکت جدید در بازار، تهدید محصولات جایگزین و نیروهای محصول مکمل.
اندازه موانع برای ورود به حوزه‌های جدید و پاسخ مورد انتظار کسب‌وکارهای موجود به شرکت‌کنندگان.
محصول مکمل ششمین بخش از مدل تجزیه و تحلیل پورتر است که به مدل تجزیه و تحلیل شش نیروی پورتر در مقایسه با مدل پنج نیرو اضافه شده است. زمانی که دو محصول مکمل یکدیگر باشند، یک عملکرد مکمل را ارائه می‌دهند. آنها معمولا به طور همزمان به کاربر خدمات ارائه می‌دهند و به‌همین علت بهعنوان نیروی ششم مدل پورتر شناخته می‌شوند.
